Ölüm; her insan için kabullenişi sıkıntı bir olgu. Mevzu çocuklar olunca ‘ölüm’ kavramını açıklamak, yetişkinleri daha da zorluyor.
Uzmanlara nazaran çocuklara bu durum; uygun yaş aralığında, anlayabileceği en temel biçimde ve gerçeğe en uygun formda anlatılmalı.
YAKINLARINDAN ÖĞRENMELİ
Ölüm saklandığında ve anlatılmadığında çocuk, başındaki boşlukları kendi doldurmaya başlıyor. Bu halde de tasası artıyor. Hakikat bilgiyi yakınlarından öğrenmesi halinde çocuğun, bu durumu kabullenmesinin daha kolay olacağı belirtiyor.
ÇOCUKLARIN TEPKİLERİ
Yaş aralıklarına nazaran vefata karşı çocukların reaksiyonları ise şu biçimde sıralanıyor:
0-6 ay: Çocuk etrafında bakım verenlerin hüzünlü olmalarını fark eder. Kayıptan sonra oluşan gerilime bağlı yemek ve uyku nizamında bozulmalar olabilir.
6 ay-2 yaş: Çocuk mevtin kayıp olduğunu idrak edemez ve ölen kişi hakkında sorular sorar. Ölen kişinin geri gelmemesine, kendisiyle oyun oynamamasına öfkelenebilir, kendisini terkettiğini, bıraktığını düşünebilir. Bakım verenlerinden ayrılmak istemez, yanından giderse kendisini terkedeceğini düşünebilir.
2-6 yaş: Ölen kişi hakkında sorular sorar. Ölen kişinin gelmemesinden ötürü öfke oluşabilir. Çizgi sinemalarda, oyunlarda ölen karakterin tekrar canlanması üzere ölen kişinin tekrardan geleceğine inanıp birlikte yapacaklarını anlatabilir. Okul öncesi periyotta çocuklar sihirli fikirlere sahiptir. “Ben bu türlü düşündüğüm için mi öldü?” diye kendilerini suçlayabilirler ya da dua ederek, dilek dileyerek ölen kişiyi geri getirebileceğine inanırlar. Mezarlığa armağan, oyuncak götürebilirler.
6-9 yaş: Ölümün bir son olduğunu anlamaya başlarlar. Öfke/kızgınlık üzere hisler oluşabilir. Üzüntü/stresini yaşayabilmesine imkan tanınmalıdır.
Ergenlik: Vefatın bir son olduğu ve geri dönüşü olmadığını bilirler. Vefatı yetişkinler üzere algılarlar. “Hayat nedir?”, “Ben kimim”, “Ölüm nedir”, “Ölümden sonra neler oluyor” gibi felsefik sorulara cevap ararlar. Bana bir şey olmaz, mevt başka insanların başına gelir duygusu oluşabilir.
ÖLÜMDEN BAHSEDERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
Çocuğa mevtten bahsederken nelere dikkat edilmesi gerektiği ise şu sıralamayla belirtiliyor:
– Mevt haberi çocuğa verilirken ailenin inancına nazaran açıklama yapması korku ve kaygıyı hafifletebilir. “Bu dünya bitti, öbür dünya başlıyor, orada hayat devam ediyor, bu dünyada artık onu göremeyeceğiz” gibi açıklamalar çocukta tasa oluşumunu azaltır.
Kişi şayet öbür dünyaya inanmıyorsa, mevtin bir son olduğu, ölen kişinin artık görüp duyamayacağı, konuşamayacağı anlatılır. Bazen çocuklar mevt kavramını tam içselleştiremediği için ya da bu durumu inkar için anlattıklarınıza reaksiyon vermez, oyunlarına kaldığı yerden devam eder, hiçbir şey yokmuş üzere davranabilir, bu durumda çocuğun yaşadıklarını anlamaya çalışmak ehemmiyet arz eder.
– Çocuğun ömründe oda, mesken, okul, kent üzere ani değişimlerden sakınılmalı, eski sistemine devam edilmeli.
ÇOCUĞA VEFAT HAKKINDA SÖYLENMEMESİ GEREKENLER
– “İnsanlar doğar, büyür, yaşlanır, ölür” söylemi çocuk için büyüme ve yaşlanıp ölme korkusuna neden olabilir, büyümemek için yemek yemeyi reddedebilir ya da büyükanne-dedesinin yaşlandığını düşünerek ölecekleri için üzülebilir.
– Soyut periyodu tamamlamamış olan çocuğa mevt ile ilgili “Allah o denli istedi”, “Allah sevdiği kullarını çabuk yanına alır” üzere telaffuzlar, çocukta “Sevdiğim kişiyi Allah öldürdü”, “Ne yaptı ki neden yanına aldı”, “Allah beni de severse beni de, başka sevdiklerimi de yanına alır, uygunluk yapmayayım, yaramazlık yapayım ki Allah beni yanına almasın.” üzere kanılara neden olabilir ve bu durum, çocuğun dine bakış açısını değişebilir.
– Vefat kavramı yerine kullanılan alternatif cümleler, çocuğun başını daha çok karıştırmakta ve korku oluşumunu tetiklemektedir. “Cennete gitti, orası çok hoş, düzgün beşerler cennete sarfiyat, o da artık cennette.” üzere telaffuzlar, cennet-cehennem kavramını bilmeyen bir çocuk için baş karıştırıcı olabilmektedir. “Madem cennet bu kadar hoş biz de ölüp oraya gidelim.” niyeti oluşabilir.
– “O melek oldu, bulutlardan seni izliyor.” gibi telaffuzlar gözetlenme telaşını tetikleyebilir.
– “Hastalandı öldü”, “Hastalandı iyileşemedi” demek ise; çocukta “Hastalanırsam ben de ölürüm.” telaşını pekiştirir bu yüzden her hastalığın mevtle sonuçlanmadığı, hafif hastalıklarda ilacımızı alıp tedavi olduktan sonra iyileşildiği aktarılmalıdır.
– “Uzun bir seyahate çıktı.” üzere telaffuzlar de çocuk ölen kişiyi bekler ve “Neden gelmiyor?”, “Neden beni terk etti?” diye ölen bireye öfkelenebilir.
– “Derin uykuda uyuyor”, “Sonsuz uykuda” gibi telaffuzlar, çocuklarda uyku bozukluğuna neden olabilmekte olup, tasayı pekiştirebilir.
