Aynı yıllarda yapıt vermiş şairler ortasında birbirine sataşma, amansız polemiklere girişme geleneği Türk edebiyatında neredeyse her periyotta görülüyor. Bilhassa Tanzimat ile birlikte yine inşa edilen Türk şiir anlayışından kaynaklanan polemikler alevleniyor. Hatta reaksiyon olarak “Demdeme” ve “Zemzeme” üzere karşılıklı eserler yazılıyor. Aslında bu tartışmalar Türk edebiyatının renklenmesine ve şekillenmesine önayak oluyor. Lakin bu polemiklerin hepsi edebiyat anlayışıyla ilgili gerçekleşmiyor. Can Yücel ve Edip Cansever üzere tıpkı şiir anlayışına mensup şairlerin günlük hayatta yakın arkadaş olmalarından kaynaklanan hengameleri da elbette olabiliyor. Gelin bakalım bu şairler kimler ve neden hengame etmişler…
Peki siz edebiyat dünyasında hangi atışmaları benimsediniz?
NAMIK KEMAL – ZİYA PAŞA
Osmanlı İmparatorluğu’na, Batı ülkelerindeki üzere meclisli bir rejim getirmek hedefiyle birlikte Avrupa’ya giden Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın yolları edebiyata bakış açılarının değişmesiyle ayrılıyor. Namık Kemal ve Ziya Paşa, eski ve yeni tartışmasının fitilini ateşliyorlar.
Namık Kemal, yeni bir fikir olan, toplumun anlayacağı açık bir lisanla yazılan şiirin sanat olduğunu savunuyordu. Lakin Ziya Paşa’nın sanat anlayışı çok farklıydı. O eski, kapalı şiir anlayışını benimsiyordu. İki yakın arkadaşın ortası bu sıkıntı ile açıldı. Ziya Paşa’nın kaleme aldığı eski şiir anlayışını savunan ve zenginleştirilmesini isteyen “Harabat” isimli yapıtına karşılık, Namık Kemal’in “Tahribi Harabat” isimli yapıtı Ziya Paşa’ya ağır tenkitler içeriyordu. Bu iki şairin yıldızları hiçbir vakit barışmadı.
AHMET HAŞİM – YAHYA KEMAL
Ahmet Haşim’in Yahya Kemal ile yolları bir arkadaş kümesiyle çıkardığı Dergâh Dergisi’nde kesişiyor. Birlikte vakit zaman mesai paydaşlığı yapıyor ve hatta Yahya Kemal, “Haşim büyük şairdir!” diyecek kadar güzel bir dostluk kuruyorlar. Lakin bu övgünün yerini kısa müddette “Hiç şair değildir!” olarak yergiye bırakıyor ve bu kelamla birlikte Yahya Kemal ve Ahmet Haşim ortasında amansız çekişme başlamış oluyor.
Yahya Kemal’in tenkitleri, Ahmet Haşim öldükten sonra git gide daha çok alevleniyor. Ahmet Haşim, Yahya Kemal’in bu u dönüşünü çok evvelce sezmiş üzere Piyale kitabına ön kelam olarak koyduğu yazıda, diğerlerini maksat alarak, şunları söylüyor: “Düşünüş ayrılığından ötürü hakaret, öteden beri bizde kullanılan aşınmış bir silahtır ki, erdemsiz bir miras halinde, tıpkı cinsten kalem sahipleri ortasında batından batına (kuşaktan kuşağa) intikal eder.” Bu çekişme, şairlerin gündelik hayatlarındaki aksilikleri edebiyat hayatına taşıdıklarına örnek niteliği taşıyor.
PEYAMİ SAFA – NAZIM HİKMET
Hani derler ya “En büyük düşman, yakın dosttan çıkar!”; Peyami Safa ve Nazım Hikmet’in durumunu da bu kelamla açıklamak mümkün. İki büyük şairin dostlukları şu formda başlıyor: Nazım’ın şiirini çalıştığı gazetede yayınlayan Peyami Safa, bu yüzden işinden kovuluyor. Nazım Hikmet cezaevinden çıktıktan sonra Peyami Safa ile iki arkadaştan da öte, dost oluyorlar. Değerli müelliflerin bulunduğu toplantıda yer alan şairlerin içinde Nazım Hikmet, Peyami Safa’ya övgüler yağdırıyor.
Ancak Peyami Safa’nın, Nazım Hikmet’in ‘Jokond ile Sİ-YA-U’sunu eleştirdiği yazısı ikili ortasındaki dostluğun birinci kırılması oluyor. İki kıymetli sanatçı ortasındaki birinci önemli tartışma ise, Peyami Safa’nın Nazım Hikmet’i hırsızlık ile itham etmesinden sebep gerçekleşiyor. Bu ağır itham iki dost ortasında derin uçurumlar açmasına neden oluyor.
Artık birbirlerine yaptıkları tenkitlerin arkası ardı kesilmiyor. Tıpkı gazetede köşe müellifliği yapan şairler bu mecrayı bir arenaya çevirmekten geri durmuyorlar. Peyami Safa, Nazım’ın yazdıklarına “sütçü narası gibi” diyerek onu küçümsüyor. Birebir formda Nazım Hikmet de Peyami Safa’yı yerle bir eden kelamlarıyla adeta tozu dumana katıyor. Nazım rakibine son defa şöyle sesleniyor:
Bir düşün oğlum,
Bir düşün ey yetimi Safa
Bir düşün ki, son defa
Anlayabilesin:
Sen bu kavgada
Bir nokta bile değil,
Bir küçük, eğri virgül,
Bir zavallı vesilesin!..
Ben kızabilir miyim sana?
Sen de bilirsin ki, benim adetim değildir
Bir posta tatarına
Bir buyruk kuluna sövmek,
Efendisine kızıp
Uşağını dövmek!
Nazım Hikmet’e karşı Peyami Safa da yanıt olarak şu şiiri müellif:
Gel bakayım,
Lüle lüle kıvrım kıvrım samur saçlı,
Pamuk ciltli, al yanaklı sarı papam
…
Gel bakayım yetimlikle maytap eden paşa zadem,
Bre toprak altında yatan
Büyük Türk ölülerine çatan
…
Bre kaltaban
Bre Türk düşmanı,
Bre vatan haini şarlatan
…
CAN YÜCEL – EDİP CANSEVER
Aynı devir şairlerinden olan Can Yücel ve Edip Cansever yedikleri içtikleri farklı gitmeyen çok yakın arkadaşlardı. Fakat bu arkadaşların yolları kısa bir mühlet de olsa ayrıldı. Bu ayrılık ise şöyle gerçekleşti: Can yücel vapuru kaçırınca Bebek’te Edip Cansever’in yanında kalıyor. Edip o akşam “Yer Çekimli Karanfil” kitabı üzerinde çalışıyor. Can, kitabın kopyasını alıyor eline, şurası fazla burası fazla derken bütün kitabı çiziyor. Edip bu duruma çok kızıp Can’ı meskenden kovuyor. Ortaları bozulan bu iki arkadaş bir kafede rastlaşıyorlar. Can masaya davet ediyor; ancak Edip kabul etmiyor. Sonra Güler Hanım’ın devreye girmesiyle ortalarındaki buzlar eriyor.
NECİP FAZIL KISAKÜREK – NAZIM HİKMET
Necip Fazıl ve Nazım Hikmet de düşmanlıklarına birinci evvel dost olarak başlıyorlar. Dünya görüşlerinden kaynaklanan ayrılıklar, edebiyat hayatlarına balta üzere iniyor. Karşılıklı birbirlerini eleştiriyor, kalemlerini birbirlerine kılıç üzere kullanıyorlar. Düşmanlığın fitili Nazım Hikmet’in, Necip Fazıl’a “iktidar yalakalığı” yapmamasını söylediği mektup ile başlıyor. ”Cebin para para olacak diye ruhun pare pare olmasın.” üzere ağır ithamlar yer alıyor mektubunda ve böylece karşılıklı çekişme başlamış oluyor. Necip Fazıl üzere kelam ustası biri için lafı gediğine oturtmak sıkıntı olmasa gerek. Karşılık vermek için o da uzunca bir mektup yazıyor ve kelamlarıyla Nazım Hikmet’in kalbine eski günlere hatır etmeden okları saplıyor. Ve artık bu iki şair yazılarını bir er meydanına çeviriyorlar. Artık yıldızları hiçbir vakit barışmadan daima eli kılıcında ömürlerini devam ettiriyorlar.
*
Sonay Karaman
Instagram:
