DÜNYANI DEĞİŞTİREN İCATLAR #1: Pusula
Dünya’nın 4,5 milyar yaşında olduğunu düşünürsek, insanların bu gezegende hayli kısa bir vakit diliminde yer aldığını söyleyebiliriz. Lakin bu kısa periyotta bile birçok yeni icat ortaya çıktı. Tekerleğin buluşundan, uydu interneti Starlink projesine kadar birçok yenilik, insan hayatının seyrini epeyce değiştirdi.
Dünyayı değiştiren icatlar yazı dizimizin birinci kısmında, pusulanın icadı ve gelişim sürecine daha yakından bakacağız.
PUSULA’NIN TARİHİ
12. yüzyılda denizciler, taraf bulmak için mıknatıs taşlarını kullanıyordu. Küçük bir miknatıs taşını bir çöp üzerine yerleştirdikten sonra denize bırakan denizciler, çöpün Dünya’nın manyetik alan çizgileriyle birebir hizaya gelip, bir ucunun Kutup Yıldızı‘nı gösterdiğini keşfetti.
Bu keşfin akabinde ikinci bir keşif daha yapan denizciler, mıknatıs taşına uzun mühlet temas ettirilen demir yahut çelik bir iğnenin de kuzey-güney istikametlerinde hizalandığını gözlemledi.
(Fotoğraf: Mıknatıs taşı ve üzerindeki çiviler)
Aslına bakacak olursak, dünyaya istikamet veren buluşların başında gelen pusulanın, kim tarafından icat edildiği bilinmiyor. 12. yüzyılda muhtemelen Çinli ve Avrupalı denizciler tarafından başka farklı keşfedilen pusula, başka teoriye nazaran ise evvel Çinliler tarafından keşfedilip, Araplar vasıtasıyla Avrupa medeniyetine ulaştı.
AVRUPA’NIN PUSULA İLE TANIŞMASI
İlk olarak 1200 yılında Fransa’da kelam edilmeye başlanan Pusula, 1207 yılında İngiltere’ye ve 1213 yılında İzlanda’ya gelerek, birinci kere Avrupa ülkeleriyle tanıştı. Lakin o vakitler pusula, günümüzden farklı olarak son derece ilkel bil aletti ve geliştirilmesi gerekiyordu.
Pusula hakkındaki birinci kıymetli geliştirmeyi, 13. yüzyıl‘da manyetizma hakkında çalışmalar yürütüp, mıknatısların özelliklerini araştırmış olan Fransız bilim insanı Pierre de Maricourt yaptı. İğneyi bir mile geçiren Maricourt, bu düzeneği yarı saydam ve derecelendirilmiş bir kutunun içine yerleştirdi. Daha sonra 1269 yılında bir kitap yayınlayan Maricourt, birinci kez ‘kutup’ kelimesinnden bahsetti.
PUSULA’NIN ÇALIŞMA PRENSİBİ
Yeryüzünü; bir ucu kuzeye, öbür ucu güneye uzanan devasa bir mıknatıs üzere düşünelim. İşte bu dev mıknatıs, pusula sayesinde gerçek istikameti bulmamıza imkan tanıyor.
Aslında pusulanın tek çalışma prensibinin, Dünya’nın manyetik alanı olduğunu söyleyebiliriz. Serbestçe hareket edebilecek halde, pusulanın merkezine yerleştirilen iğne, hür kaldığında her vakit Dünya’nın kuzey kutbuna gerçek yöneliyor.
(Fotoğraf: Dünya’nın manyetik alanı)
PUSULA ÇEŞİTLERİ
Pusula çeşitlerine baktığımızda, kullanım alanlarına nazaran değiştiğini görüyoruz. Birtakım pusulaların kullanımı çok kolayken, kimileriyle ise taraf bulmak hayli zordur. Örneğin, askeri tip pusulalar daha çok hassas ölçümlerin yapılabilmesi için tasarlanmıştır; hassas ölçüm yapılması sıkıntı olduğundan bu tip pusulaların kullanımları da epey zordur. Standart yahut aynalı pusulaların kullanım alanı ise daha yaygındır.
Kerteriz (açıklık) pusulası:
Kerteriz, rastgele bir cismin tarafı ile temel alınan istikamet ortasındaki açıya deniyor. Bu tip pusulalar, Manyetikgüneyaçısını belirlemek için rastgele bir gök cismini kullanıyor.
Asma pusula:
Gemilerin seyir kamaraları ile süvari ve ikinci kaptan kamaralarının kemerlerine baş aşağı olarak asılan bu özel pusula, Süvari ve ikinci kaptanın dinlenirken gemi rotasını denetim etmesini sağlıyor.
Elektromanyetik pusula:
Hareketli donanımı bir eksen etrafında dönen ve aygıttan bağımsız bir manyetik alanın tesirindeki bir mıknatıstan oluşan bu pusulalar, ekseriyetle uçaklarda kullanılıyor.
Sıvılı pusula:
Pusula salımını en aza indirmek için, içerisinde su ve alkol karışımı bir sıvı olan kaba yerleştirilmiş pusula tipidir. İki büyük mıknatıstan oluşan bu tip pusulalar, sürtünmeyi en aza indirerek daha yanlışsız bir sonuç ortaya çıkmasını sağlıyor.
(Fotoğraf: Elektromanyetik pusula)
PUSULA ÖZELLİKLERİ
- Mıknatıs iğnesinin kuzeyi gösteren ucu her vakit renkli olur.
- Pusulada, içi sıvı ile dolu olan döner kapsül ve pusula iğnesi bulunur. Kapsülün misyonu pusula iğnesindeki titreşimleri azaltarak daha hakikat sonuç elde etmeyi sağlamaktır.
- Kapsül etrafındaki çember, üzerinde 0-360 ortasındaki dereceler ile işaretlenir.
- Pusula iğnesinin altında yön oku ve yön okuna paralel olan meridyen çizgileri bulunur ve bu çizgiler kapsül ile birlikte döner.
- Referans çizgisi ve açı değerleri yön oku ve meridyen çizgilerinin bulunduğu düzlemden okunur.
- Tabanın şeklinin dikdörtgen ve şeffaf olması, döner kapsül altında gidilecek yeri gösteren okun bulunması ve pusulanın kenarının uzun olması kullanım açısından kolaylık sağlar.
- Pusula kullanılarak sadece kuzey istikameti değil başka ana taraflar ve orta istikametler de bulunabilir.
Dünyayı değiştiren icatlar yazı dizimizin birinci kısmının sonuna geldik. Bir sonraki kısımda farklı yeni icatlarla karşınızda olacağız. Bizi takip etmeye devam edin.
Aşağıdaki temastan Ensonhaber Teknoloji Instagram hesabını takip ederek aktüel teknoloji haberlerine anında ulaşın.
@eshteknoloji
