Deniz Hanım öylesine naif, öylesine tatlı ki… Çok hoş bir projeye imza atmış. Elbette üzerine konuşulmalıydı. Öncelikle belirtmek isterim ki, bu röportajda kitabı hazırlayan Deniz Koloğlu’nun fotoğrafı şuurlu olarak bir sefer kullanıldı. Zira Sevgili Deniz Hanım, kitabı ile müzik bayanlarının bir adım önüne geçmek istemedi…
Müzik dinleyen, dinleten ve bir müddet de yapmış biri olarak incelikle hazırladığı sorularla severek dinlediğimiz pek çok müzik bayanı ile uzun konuşmalar yapmış Deniz Hanım. Kalben’den Nil Karaibrahimgil’e, Ceylan Ertem’den Ayşe Tütüncü’ye kimler yok ki listede… Hoş bayanlar birlikte yaşadıkları, paylaştıkları müzikleri ile ilgili samimi anlatımlarda bulunmuş. Biz artık Deniz Hanım’dan kitabın öyküsünü dinleyelim…
(Deniz Koloğlu)
ONLARA “KADIN MÜZİSYEN OLMAK GÜÇ MU?” SORUSUNDAN ÖTESİNİ MERAK EDEN SORULAR ÇOK AZ SORULUYOR
– Deniz Hanım, sizi tanıyarak başlayalım mı? Araştırıldığında ulaşılanın dışında, siz kendinizi nasıl anlatırsınız?
Faaliyet ve tabir alanlarım ses, müzik, yazı ve fotoğraf. Anlatılar üzerinden kayıt tutmayı -ama hissederek-, yaşantıların, tarihî olgu ve olayların ortasında bağ kurmayı önemsiyorum ve seviyorum.
– Müzikle Yaşayan Bayanlar kitabı nasıl ve ne kadar müddette doğdu? Şimdi kitaptan haberdar olmayanlar ya da okumayanlar için bir ön bilgi olsun J
Müzikle ilgili yayınlar yapan Kara Plak Yayınları, müzikte bayanın görünürlüğüne dair bir kitap yayımlamak istiyordu. Hoş bir tesadüfle bu fikri hayata geçiren ben oldum. Çıkış noktamız şuydu, birçok alanda olduğu üzere müzikte de bayanlara, yaptıklarıyla değil onlardan beklenen, onlara yakıştırılan konumlar, sıfatlar üzerinden bakılıyor ve neyi nasıl yaptıkları neredeyse hiç merak edilmiyor. Onlara “Kadın müzisyen olmak güç mu?” sorusundan ötesini merak eden sorular nitekim çok az soruluyor. Biz ise bayanların görmezden gelinen üretim hallerini –her cinsiyetten müzisyeninkini merak ettiğimiz gibi- şahsen merak ediyorduk ve bu kitabı okuyacaklarda da bu merakı perçinlemek istedik. Çalışma ön hazırlık, söyleşiler ve yayına hazırlık basamaklarıyla birlikte toplam iki buçuk yıl sürdü.
– Söyleşiye dahil edeceğiniz müzisyenleri neye nazaran belirlediniz?
Ana kriterimiz, kitapta yer alacak müzisyenlerin kendi bestelerini ve kendi kelamlarını yazan müzisyenler olmasıydı. İkincil bir kriter ise, bu müzisyenlerin müziklerini yapış biçimlerinin daha evvel merak edilmemiş olması yahut hazırlayan olarak benim merak ettiğim üzere merak edilmemiş olmasıydı. En nihayetinde bir yandan seçkinin dışında kalanlara karşı biraz mahcup, başka yandan bu çalışmanın aslında bir girizgâh olacağına dair bir umutla hangi müzisyenlerin olacağına kendi bilgi ve birikimime dayanarak ben karar verdim.
– Sizin için kıymetli kriterler nelerdi?
Bu topraklardan yükselen seslerin çeşitliliğine dair bir fikir vermesi açısından bu müzisyenlerin farklı müzik alanlarından, farklı jenerasyonlardan olması ve Türkiye’nin farklı bölgelerinden gelmesi benim için değerli kriterlerdi. En ortak noktaları ise –ki bu da seçkinin tutarlılığını sağlayan ana etmenlerden biri- her birinin müziğiyle ortasındaki, şahsen gözlemlediğim kuvvetli bağ.
– Pekala neden yalnızca bayanlar? Mevzunun merkezinde müzik değil de, bayanlar mı var? Yoksa vurgu müzikte mi?
Başta da bahsettiğim üzere bu kitabın ortaya çıkış hikayesi, bayanın müzikteki görünürlüğünün önündeki mahzurlara dikkat çekme gereksinimine dayanıyor. Bunu müzisyen bayanlarla müziklerini konuşmak suretiyle yaptık. Sonuç ise, bunu hem anlatılanların zenginliğine ve gerçekliğine hem de odağımızda müziği tutmuş olmamıza güvenerek söylüyorum, bu kitabın yalnızca müzisyen bayanların değil erkek yahut trans, tüm müzisyenlerin müziklerini yapış biçimlerini manaya pratiğine, müziği konuşma kültürüne dair yokluğunu çektiğimiz yere bir katkı sağlayacak olması.
(Ayşe Tütüncü – Müzisyen)
BEĞENİP BEĞENMEMEK İÇİN DEĞİL, “DUYMAK” İÇİN DİNLEMEK
– Aslında eski radyo çalışanısınız; lakin tekrar de sorayım: Sizin müzikle aranız nasıl? Daha doğrusu hangi aralıktan bakıyorsunuz ona? Bir dinleyiciyken nasıl, çalışırken nasıl hissediyorsanız?
İnsanın müziği kendisi için dinlemesiyle, diğerlerine dinletmek için dinlemesi farklı edimler. Açıkçası, birinci gençlik yıllarımdaki dinleme hallerimi özlüyorum; beğeni baskısından uzak özgürce, yeniyi kovalamadan, yalnızca iz sürerek, öyküsünü merak ederek, içinde kaybolarak yahut yalnızca dinleyerek… Bunların hepsini artık de yapıyorum; lakin paralelinde mesleksel bir deformasyon hatta bir yorgunluk da kelam konusu. Bu sebeple öteki kulaklar için dinleme ve diğerlerine dinletme aksiyonundan bir müddettir uzak duruyorum. Bu kitap süreci için ise müzisyenleri ve müziklerini anlamak, duymak için onların müziklerini dinledim. Beğenip beğenmemek için değil, “duymak” için dinlemek. Bu da değişik bir dinleme haliydi, çok keyifli ve öğreticiydi.
– Soruları hazırlarken nelere dikkat ettiniz? Zorlandınız mı?
Doğru soruları sormak oldukça bir titizlik gerektiriyordu, biraz terletti diyelim. Müzik dinleyen, dinleten ve bir müddet de yapmış biri olarak müzik yapmaya ve müziğin iç içe olduğu alanlara dair sorular hazırlamaya çalıştım. Mesela müzikal üslupları, kelam müellifliği üslupları, prodüktörlükleri yahut prodüktörleriyle çalışma biçimleri nasıldı; albüm yapma sebepleri, tonmaysterlarının müziklerindeki rolü, Türkiye’deki müzik sahneleriyle ilgili tecrübe ve görüşleri, müzik piyasasına dair algı ve tavırları, müzik eleştirmenliğiyle ilgili görüşleri neydi vs. bunun üzere sorular. Ayrıyeten bir de bu çalışmanın ortaya çıkış sebebini müzisyenlerle birlikte düşünme imkânı sunacak, kavram ve kalıpları tartışmaya açacak sorular yöneltmeye çalıştım. Örneğin “kadın müzisyen” tamlamasıyla ilgili hislerini, onlara bu söyleşi teklifiyle gelince birinci ne düşündüklerini sordum.
– Söyleşi sorularınızdan biri de, “Müzik hakkında konuşmak nasıl bir şey?” Pekala ben de size sormak istiyorum, artık söyleşileriniz hakkında konuşmak nasıl bir şey?
Geliştirici ve zor… Geliştirici, zira gayenizi ve çalışma biçiminizi gerçek aktarmaya çalışırken tüm melekelerinizi çalıştırmanız gerekiyor. Bütüncül bakma organlarınız düzgünce kaslanıyor. Yaptığınız çalışmaya öteki açılardan yaklaşma talihiniz oluyor. Güç, zira oburlarının kelamlarını iletiyor olmanın sorumluluğu olağandan fazla bir hassasiyet gerektiriyor, en azından benim için o denli. Hatta bu kitabın bir manada imece bir edimin sonucunda ortaya çıktığına inanıyorum.
– İmeceyi oluşturan neydi?
Kara Plak, ben ve müzisyenler olarak birbirimize duyduğumuz inanç, bu kitabın inşasında çok değerli bir role sahip. Benimle yapılmış söyleyişiler kitabın görünürlüğüne katkı sağlıyorsa ne âlâ! Bu söyleşilerin bir öteki fonksiyonu de, bu kitabın yapılış hikayesi ve tekniğinin kaydının tutuluyor olması ve ilgilisine bilgi veriyor olması. Buna örnek olarak Ayşe Tütüncü’nün bu türlü bir söyleşi kitabına neden muhtaçlık olduğunu anlatmasını verebilirim: “Müziğin kendini anlatmasına ihtiyaç yok denir; lakin aslında daima biraz vardır. […] böyle bir kitapta yer almak ya da bir röportajda konuşmak aslında yalnızca müziği anlatmak için değil, müzisyenin kendi pozisyonunu, kendi hallerini anlatabilmesi için de önemli. Bunlar lakin onun anlatabilmesi sayesinde öğreneceğimiz şeyler.”
(Kalben)
HER ALANDA GERÇEK BULDUĞUM ŞEYLERİ KUCAKLAMAYA ODAKLANIYORUM
– Pekala müzik yaparken bayan olmanın getirilerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bunu bir getiri olarak değerlendirmeyi tercih etmiyorum.
– Söyleşiler sırasında içini ısıtan ya da tahminen sizi şaşırtan bir anınız var mı? Paylaşır mısınız bizimle?
Bir sürü var. Zihnimde çok büyülü bir biçimde bir ortada duruyorlar onları birbirlerinden ayırarak anlatmak istemem.
– En çok hangi söyleşi etkiledi sizi? Hangi mevzu, hangi yanıtlar? …
Söyleşilerin ikisi hariç hepsi yüz yüzeydi. İki, iki buçuk hatta bazen üç buçuk saat süren sohbetlerdi bunlar. Her müzisyene katılmayı kabul ettikleri için en başından beri müteşekkirim; fakat artık geriye dönüp baktığımda gösterdikleri sabra bir de hayranlık duyuyorum. Münasebetiyle bu bağlamda, her biri biricik olan bu buluşmaları bir bütün olarak hatırlamayı ve taşımayı istiyorum.
– Müziği dinliyor ve artık çok çabuk tüketiyoruz. Bu türlü çalışmaların çoğalması gerekliliği hakkında ne düşünüyorsunuz?
Gerekli olduğunu düşünüyorum =)
– Pekala yeri gelmişken, içinde biri olarak müziğin değişip dönüşmesinden mutlu musunuz? Müzik konusunda gelecekte bizi neler bekliyor?
Memnunluk ya da memnuniyetsizlik duymak değil de, akışı izliyorum diyelim. Her şeyin süratle dönüştüğü bir zamandayız, neyin nasıl olacağını tahayyül etmek vakit kaybı güya. Her alanda gerçek bulduğum şeyleri kucaklamaya odaklanıyorum.
(Nil Karaibrahimgil)
– Bu usul bir söyleşi kitabını yabancı müzisyenlerle de yapmak ister miydiniz?
Dil hünerim müsaade ettiği oranda olağan ki isterdim. Misal bu, İran’dan müzisyen bayanlarla müzikal hikayelerine dair bir çalışma yapmak olabilirdi. 2005’te İran’ı ziyaret ettiğimde müzisyen bir bayandan şeriat kanunlarına nazaran bir bayanın sahnede tek başına müzik söylemesinin yasak olduğunu öğrenmiştim. Bu tip havsalamızın almakta zorlanacağı yasak ve baskıların altında müzik yapanların sanat ve emeklerinin görünürlüğüne hizmet etmek çok fonksiyonel olurdu.
– Bu çalışmanız bir seriye dönüşür mü sizce? Devam edecek misiniz? Tahminen daha nostaljiye giderek ya da daha geleceğe…
Şimdilik bir seriye dönüştürme niyetim yok. Diğerleri niyet ederse de çok sevinirim.
Damla Karakuş: Teşekkür ederim.
Deniz Koloğlu: Teşekkür ederim.
Müzikle Yaşayan Bayanlar
Kolektif
Kara Plak Yay.
S.: 312
Kitabı satın almak için tıklayınız: D&R
*
Damla Karakuş
Instagram:
